Waar komt mijn achternaam vandaan; hoe vaak welke bijzondere namen?

We hebben allemaal een achternaam. En aan de hand van die naam kun je heel eenvoudig zien wie er bij elkaar horen. Als de naam niet al te veel voorkomt dan. Maar waar komen die achternamen nu eigenlijk vandaan? Wanneer zijn er achternamen ontstaan en waarom? Maar ook: wat zijn de huidige regels van de achternamen? En als je nu een heel vervelende achternaam hebt, bijvoorbeeld, kun je deze dan veranderen?

Inhoudsopgave toon

Sinds wanneer zijn er achternamen?

We hebben allemaal een achternaam. En aan de hand van die naam kun je heel eenvoudig zien wie er bij elkaar horen. Als de naam niet al te veel voorkomt dan. Maar waar komen die achternamen nu eigenlijk vandaan? Wanneer zijn er achternamen ontstaan en waarom? Maar ook: wat zijn de huidige regels van de achternamen? En als je nu een heel vervelende achternaam hebt, bijvoorbeeld, kun je deze dan veranderen?

Het was Napoleon die ervoor gezorgd heeft dat we in Nederland achternamen gingen gebruiken. Dat was in het begin van de 19e eeuw. Eigenlijk nog helemaal niet zo heel lang dus. Tot die tijd bestond het al wel, maar had nog niet iedereen een achternaam of familienaam. Tot het jaar 1100 had niemand nog een achternaam.

Waarom een achternaam?

Vroeger heten veel kinderen hetzelfde als hun ouders. Of als die beide al vernoemd waren, dan werden andere familieleden erbij gehaald. Dus een grote variatie aan voornamen had je al niet echt zoals nu. En daarmee ben je direct bij het probleem: hoe weet je dan welke Klaas of Neeltje je bedoelde? Vaak werd er dan al een verwijzing bij gemaakt naar de naam van de vader. Daardoor werd het wel iets duidelijker. Zo zou die Klaas dan dus Klaas Klaaszoon kunnen heten of kortweg Klaas Klaaszn. Dat hierin ook niet heel veel duidelijkheid werd geschept als de hele gemeenschap dezelfde voornamen draagt, mag duidelijk zijn.

Het was Napoleon die verplichtte dat iedereen een achternaam zou krijgen. Had jij nog geen achternaam, dan werd er dus 1 verzonnen. Het ligt voor de hand bij sommige namen waarom ze gekozen zijn. Janszn is een kleine stap naar Jansen. En dat Klaas Smid dus gewoon de smid van het dorp was zal ook niet onverklaarbaar gevonden worden. Omdat mensen nog niet allemaal konden schrijven en er ook gewoon met de hand fouten gemaakt werden, ontstonden er variaties in de schrijfwijzen van achternamen.

Om het dicht bij huis te houden: mijn eigen achternaam (Heijns) is ook op verschillende manieren te schrijven. Zo is Heins dus ook gewoon dezelfde familie. (Nee, die met de Z op het eind niet…). Deze naam kwam van de naam van de boerderij van mijn voormoeder! Waarbij haar echtgenoot dus die naam aannam. Hij had zelf een andere achternaam. Blijkbaar was de plek waar je woonde een betere aanduiding voordat de achternamen vast kwamen te liggen? (Geen idee, maar dat maak ik ervan).

Bijzondere achternamen

Je kent ze vast wel, van die achternamen waar je toch even bij denkt dat je er niet aan moet denken om zo te heten. Bij het verzinnen van achternamen is duidelijk ook humor gebruikt. Ik kan me voorstellen dat er mensen waren die het allemaal maar flauwekul vonden en daarom maar iets stoms verzonnen. Dat vele generaties later mensen er dus nog steeds mee opgescheept zitten, hebben ze waarschijnlijk helemaal niet beseft.

Achternaam veranderen, kan dat?

En daarmee komen we direct op de vraag of je je achternaam mag veranderen? Ja, dat kan wel. Maar niet zomaar. Logisch eigenlijk, want dan is het hele systeem achter achternamen ook niet meer te hanteren. Als iedereen maar wat doet, heeft het nut van de achternaam ook zijn langste tijd gehad. Als Nederlandse meerderjarige kun je een naamswijziging aanvragen als:

Je een naamswijziging wilt terugdraaien, die is gemaakt toen je minderjarig was
Je wilt dat jouw achternaam de naam van één van je ouders of verzorgers wordt
Je de naamkeuze wilt herzien die je ouders maakten
Je gescheiden bent en je eigen achternaam terug wilt
Eén van je ouders zijn achternaam heeft gewijzigd en jij dezelfde wilt
Jouw achternaam niet Nederlands is en jij dat wel wilt hebben
Jouw achternaam een bron tot spot is (dus bij die rare achternamen)
Jouw achternaam heel erg vaak voorkomt
Jouw achternaam wil uitbreiden met een achternaam die met ‘uitsterven’ wordt bedreigd
Je jouw achternaam weer in het oorspronkelijke Fries terug wilt zetten
Jouw achternaam wil uitbreiden met een achternaam van je voorouders
Je door jouw achternaam belemmerd wordt (dit kan zowel psychisch als lichamelijk zijn)

Als ik dit zo lees lijkt het me duidelijk dat je eigenlijk in heel veel gevallen een poging kunt wagen…

Bij een minderjarige gelden andere regels. Je kunt een verzoek indienen als wettelijke vertegenwoordiger tot een naamswijziging van het kind als je wilt dat het de naam van een andere ouder of verzorger krijgt. Het kind moet hier zelf in mee stemmen als hij ouder dan 12 is. Als verzorger kun je vragen of het kind jouw achternaam krijgt als je minimaal 5 jaar de verzorger bent bij een kind jonger dan 12 jaar. Voor oudere kinderen is dit 3 jaar. Natuurlijk zitten hier nog meer haken en ogen aan. Wil je hier meer over weten dan kun je dit nalezen bij Justis.

De achternaam van de vader

Heel lang is het zo geweest dat de kinderen altijd de achternaam van de vader kregen. Of de moeder moest ongehuwd zijn, dan kreeg het de naam van de moeder. Op zich is dat nog de primaire regel. Als er niet gehandeld wordt geldt bovenstaande nog altijd. Zijn de ouders niet met elkaar getrouwd, dan zal de vader het kind moeten erkennen.

Toch is het nu anders: bij de geboorte mogen de ouders kiezen welke achternaam het kind krijgt. Die van papa of die van mama? Als het om de oudste gaat. Want alle volgende kinderen krijgen dezelfde achternaam als het oudste kind. Zo blijft er toch nog iets over als een familienaam… Heeft een kind wettelijk gezien twee moeders, dan krijgt het automatisch de naam van de biologische moeder. Heeft de andere moeder het kind geadopteerd of bij gezamenlijk gezag, dan kan het ook de naam van de andere vrouw krijgen.

Tipje bij Stambomen

Stambomen zijn traditioneel gericht op het nalopen van de vaderlijn. Dat is immers de familienaam. Het is heel leuk om ook juist eens de moederlijn te volgen. Zeker als je nog woont waar je familie oorspronkelijk vandaan komt, kom je opeens tot verwantschappen die je helemaal niet wist. Als je het leuk vindt om met dit soort dingen bezig te zijn: het is ook leuk om bepaalde voornamen eens verder te bekijken. Wie is naar wie vernoemd en hoe ver gaat die naam wel niet terug, bijvoorbeeld.

Op internet kun je programma’s vinden waar je eenvoudig een stamboom kunt maken. In het begin zelfs gratis, zoals bij myheritage. Pas als je over een bepaald aantal ingevoerde mensen heen gaat, moet je gaan betalen. Daarnaast zijn er sites waar je veel info over families kunt vinden, die je kunt gebruiken. Of je kunt zelfs online de archieven induiken!

Over
Laatste berichten

Wil

Schrijfster bij GeWilde Teksten

Tekstschrijver, blogger, storyteller bij geWILde teksten. Naast mijn werkzaamheden voor mijn tekstbureau schrijf ik ook voor mijn eigen sites waaronder Genietcoach over persoonlijke ontwikkeling en sites over kinderen.

Laatste berichten van Wil (alles zien)